چگونگی شکل‌گیری مکتبی نوین در اقتصاد مبتنی بر جامعیت تفکر علمی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی- کیفی

نویسنده

استاد بازنشسته دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

سیر تطور مکاتب اقتصادی با بن انگاره‌های عینیت‌گرایی (مکتب مرسوم)، ذهنیت‌گرایی (مکتب اتریش)، کل‌گرایی (مکتب تاریخی آلمان) و نهایتاً جمع‌گرایی یا اصالت جمع (مکتب نهادی) نشان می‌دهد که به‌رغم توسعه هر مکتب در تکمیل و تکامل مکاتب پیش از خود و تلاش برای حل مسائل مبتلابه انسان در تعاملات اجتماعی- اقتصادی، همچنان این مکاتب به لحاظ تئوریک دارای نواقصی اساسی می‌‌باشند. همچنین شواهدی از دنیای واقع با استناد به ادله چندی از اندیشمندان به نام نظیر هوسرل، میسز، هانا آرنت و غیره نشان می‌دهد که انحراف نظام سرمایه‌داری و ایدئولوژی حاکم بر آن، عامل اقتدارگرایی و خودکامگی قدرت‌های بزرگ و به دست گرفتن صحنه‌ی نمایش زندگی بشری شده است، لذا ضرورت شکل‌گیری پارادایم و مکتبی نوین در اقتصاد اجتناب ناپذیر است. آن‌هم برای انسانی که از یک سو بنا به سرشت فی‌نفسه‌اش، آراسته به عقل و برهان و همزاد با جامعیتِ آزادی و خود سالاری است و از سویی دیگر با نا اطمینانی و عدم تعین مواجه است و دقیقاً از همین رو، مکتب نوین باید بتواند همچون فرم و شاکله‌ای هدایتگر، مرزهای حائل میان حق و باطل را تعیین نموده و صراط مستقیم را به او بنمایاند؛ مابقی انتخابِ خود انسان است که بر فجور یا تقوی، خیر یا شر قرار گیرد و رفتار و کردار خود را متناسب با آن هدایت نماید. مرتبط با این فضای فکری، پیش‌تر به زمینه‌ی شکل‌گیری اولین مکتب اقتصادی از عصر تاریک تا انقلاب فکری فرهنگی و سپس تجربه‌گرایی پرداخته شد و در این مجال فرصتی پدید آمد تا با ترسیم نقشه راه مبتنی بر جامعیت تفکر علمی بتوان با گذر از تحلیل پدیده‌ها در سطح ظواهر (روابط علی) به تفکر و تأمل در جوهره و باطن نهفته در پس ظواهر پرداخته شده و در نهایت با وحدت‌بخشی به دستاوردهای حاصل از این دو مرحله، زمینه خلق ایده و اندیشه‌ای جدید با تکیه‌بر نگرش سینتتیک فراهم گردد. حاصل تجرید تمام تلاش‌ها نشان می‌دهد که هنر، اصول معرفت نفس و تجلی ظرفیت‌های وجودی (جامعیت نبوغ) در حکم ارکان شکل‌دهنده به شاکله مکتبی نوین حول جامعیت مفهومی فرا ذهنی از آزادی، الزامی است. هنر به عنوان نمادی از آزادی و عامل انفصال از تعلقات مادی که به نحوی پیشینی با بهره‌گیری از الهام و شهود مسیری جدید برای خلق و خلاقیت ورای اراده‌ی انسانی به‌پیش می‌گذارد؛ اصول معرفت نفس و عقل عملی ناب که معنا بخش و استحکام دهنده به آزادی و هنر بوده و تجلی‌بخش آن دسته از استعدادها، توانمندی‌ها و نبوغ به ودیعه گذارده شده در وجود انسانی است که مستعد به فعلیت رسیدن‌اند. آمیخته ساختن این سه مورد، عیار، سنجه و معیاری را به دست می‌دهد که قادر است هرآنچه در تناسب و سازگاری با آن است را در مقتضیات، کردار و رفتار به کار گرفته و هرآنچه باطل و ناحق است را از بنیان و ماکزیم فردی و اجتماعی به کنار بگذارد.

عنوان مقاله [English]

How to form a new school in economics Based on the Idea of scientific thinking

نویسنده [English]

  • Mahmoud Motavaseli
Professor, Department of Institutional and Social Economics, Faculty of Economics, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The evolution of economic schools with the concepts of objectivism (conventional school), subjectivism (Austrian school), Holism (German historical school), and finally collectivism or collective originality (institutional school) shows that despite the development of each school in completing and evolving the schools before it and trying to solve human problems in socio-economic interactions, these schools still have fundamental shortcomings theoretically. Also, evidence from the real world, citing the arguments of several thinkers such as Husserl, Mises, Hannah Arendt, etc., shows that the deviation of the capitalist system and its ruling ideology has become the cause of authoritarianism and autocracy of great powers and taking over the stage of human life. Therefore, the necessity of forming a new paradigm and school in economics is inevitable. And that is for a human being who, on the one hand, according to his own nature, is adorned with reason and proof and is cognate with the comprehensiveness of freedom and autocracy, and on the other hand, he is faced with uncertainty and indeterminacy, and precisely because of this, the modern school must be able to, like the form and a guiding figure, determine the buffer boundaries between right and wrong and show him the straight path; The rest is the choice of the human being, whether he chooses laziness or piety, good or evil, and directs his behavior and actions accordingly. Related to this intellectual atmosphere, the formation of the first economic school from the Dark Ages to the intellectual and cultural revolution and then empiricism was discussed earlier, and in this field, an opportunity arose to draw a road map based on the comprehensiveness of scientific thinking, by analyzing the phenomena at the level Appearances (causal relationships) have been addressed to thinking and reflecting on the essence and inner hidden behind the appearances, and finally, by unifying the achievements of these two stages, the ground for creating a new idea and thought based on the synthetic approach will be provided. The result of the abstraction of all efforts shows that art, the principles of self-knowledge, and the manifestation of existential capacities (comprehensiveness of genius) are necessary as formative elements for the modern school structure around the comprehensiveness of the transcendental concept of freedom. Art is a symbol of freedom and a factor of separation from material relations, which previously, using inspiration and intuition, puts forward a new path for creation and creativity beyond human will; The principles of self-knowledge and pure practical reason, which give meaning and strengthen freedom and art, and manifest those talents, abilities and genius deposited in human existence, which are prone to actualization. Mixing these three items gives a standard, measure, and criterion that can use whatever is appropriate and compatible with it in requirements, deeds, and behavior and whatever is false and unjust from the foundation and maxim of individual and society put aside.

برلین، آیزایا (1385). ریشه‌های رمانتیسم. ترجمه‌ی عبدالله کوثری. تهران: نشر ماهی.
کاتوزیان، محمدعلی. (1401). آدام اسمیت و ثروت ملل. تهران: نشر امیرکبیر
متوسلی، محمود؛ وهابی ابیانه، محبوبه. فلسفه سیاسی آدام اسمیت؛ تجربه‌گرایی و اندیشه پردازی، نقطه عطف و آغازی بر توسعه اقتصادی در جهان. تهران؛ انتشارات نشر نهادگرا، 1401
متوسلی، محمود (1394). نگاهی معرفت‌شناختی به جایگاه و منشأ ناولتی در توسعه اقتصادی. فصلنامه علمی پژوهشی توسعه کارآفرینی، 8(3), 413-431
متوسلی، محمود. وهابی ابیانه، محبوبه. (1401). نهادگرایی: اقتصاد کنش جمعی؛ واقع‌گرایی اقتصادی مبتنی بر بنیان‌های حقوقی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق
Berlin, Isaiah. (1385). The roots of romanticism. Translated by Abdullah Kothari. Tehran: Nash Mahi[In Persian]
Boland, L. A. (1986). Economic methodology: Theory and practice. The Generation of Scientific Administrative Knowledge.
Claeys, G. (2000). The" survival of the fittest" and the origins of social darwinism. Journal of the History of Ideas, 61(2), 223-240.
Commons, J. R. (1934). Institutional Economics. Vol. I: Its Place in Political Economy (Vol. 1). Transaction Publishers.
Commons, J. R., & Parsons, K. H. (1950). Economics of collective action.
Harper, F. A. (1974). An introduction to value theory. Institute for Humane Studies.
Kant, I. (1785). Groundwork of the metaphysics of morals.(1785).
Kant, I. (1996). An answer to the question: What is enlightenment?(1784). Practical philosophy, 11-22.
 Katoozian, Mohammad Ali. (1401). Adam Smith and the wealth of nations. Tehran: Amirkabir Publishing [In Persian]
Mantzavinos, C., North, D. C., & Shariq, S. (2004). Learning, institutions, and economic performance. Perspectives on politics, 2(1), 75-84.
McLear, C. (2015). Kant: philosophy of mind
Mill, J. S. (1836). On the definition of political economy; and on the method of investigation proper to it. London and Westminster Review, 4(October), 120-164.
Motavaseli, M. Vahabi Abyaneh, M (2022). Institutionalism: The Economics of Collective Action; Economic realism based on legal foundations. Tehran: Imam Sadegh University Press. [In Persian]
Motavaseli, M. Vahabi Abyaneh, M (2022). Adam Smith's political philosophy; Empiricism and thinking, a turning point and the beginning of economic development in the world. Tehran; Institutionalist Press. [In Persian]
Motavasseli, M. (2015). An epistemological look at the place and origin of novelty in economic development. Journal of Entrepreneurship Development, 8(3), 413-431. https://doi.org/10.22059/jed.2015.53200[In Persian]
North, D. C. (2007). Limited access orders in the developing world: A new approach to the problems of development (Vol. 4359). World Bank Publications.
Ostrom, E. (2007). Challenges and growth: the development of the interdisciplinary field of institutional analysis. Journal of Institutional Economics, 3(3), 239-264.
Paton, H. (2005). The moral law: Groundwork of the metaphysic of morals. Taylor & Francis.
Ramstad, Y. (1986). A pragmatist’s quest for holistic knowledge: The scientific methodology of John R. Commons. Journal of Economic Issues, 20(4), 1067-1105.
Root-Bernstein, R. S., & Root-Bernstein, M. (2001). Sparks of genius: The thirteen thinking tools of the world's most creative people. Houghton Mifflin Harcourt.
Schumpeter, J. A. (2005). Development. Journal of Economic Literature, 43(1), 108-120. https://doi.org/10.1257/0022051053737825
Sen, A. (1998). Human development and financial conservatism. World development, 26(4), 733-742.
Van den Berg, H., & van den Berg, H. (2014). Kant’s conception of proper science. Kant on Proper Science: Biology in the Critical Philosophy and the Opus postumum, 15-51
Weber, M. (2007). Objectivity and Understanding in Economics. In D. M. Hausman (Ed.), The Philosophy of Economics: An Anth4ology (3 ed., pp. 59-72). Cambridge University Press. https://doi.org/DOI: 10.1017/CBO9780511819025.004
Wood, A. W. (2009). Kant's moral religion. Cornell University Press.